Interview met Lucas Evers (Waag Futurelab) en Margherita Soldati (artist in residence)
In het Waag Futurelab in Amsterdam komen studenten, kunstenaars en medische wetenschappers samen om tot een kritische maatschappelijke discussie te komen over de nieuwste biotechnologische ontwikkelingen.
Het Waag Futurelab
“De Waag was de toegangspoort tot Amsterdam. Toen de stad groter werd en de haven werd uitgebreid besloot men tot het afbreken van de muren en werd dit een op zichzelf staande structuur zonder functie. Daarna namen verschillende gilden hun intrede in het gebouw, waaronder het chirurgijnsgilde. Helemaal boven in de centrale toren van het gebouw is nog steeds het oorspronkelijke anatomische theater te zien: de kraamkamer van de medische wetenschap in Nederland. Hier werden de voor publiek toegankelijke anatomische ontledingen verricht, vastgelegd door Rembrandt van Rijn in zijn schilderij De anatomische les van dr. Nicolaes Tulp.
De relatie tussen het historische anatomische theater en het huidige Waag Futurelab, dat nu in het gebouw is gehuisvest, zit’m daarin dat het (medische) technologie en kennis toegankelijk maakt voor een breed publiek. We willen onderzoeken hoe een nieuwe techniek zich ontvouwt in de maatschappij en dat proces met zoveel mogelijk inclusiviteit en openheid delen om tot een kritische maatschappelijke discussie te komen.’’
Het Open WetLab
“We zijn nu in het Open WetLab. In deze ruimte bevinden zich labmedia: gebruiksvoorwerpen en -apparatuur, ook tweedehands maar ook apparatuur gemaakt door hackers en kunstenaars die hier werken. Hier wordt geëxperimenteerd met biotechnologie, niet alleen door wetenschappers maar ook door kunstenaars, hackers en het publiek.
Om biotechnologie en de resultaten daarvan meer toegankelijk en inclusief te maken betrekken we het publiek bij allerlei workshops. En dat doen we hands-on, waarbij we zorgen dat we voldoen aan alle biologische veiligheidseisen. We hebben hier bijvoorbeeld een aantal keer een workshop gedaan waarbij publiek mee mocht doen bij het uitvoeren van CRISPRcas9 protocol. Dat is een techniek die zeer precies stukjes DNA uit genetisch materiaal kan knippen en op die manier het DNA kan wijzigen. Soms betrekken we hier een kunstenaar bij die in artistieke context met CRISPR bezig is.
In bijzijn van het publiek hebben hier nooit een echte mutatie laten plaats vinden. Dat hoeft ook niet, want we hebben ons feitelijk doel dan al bereikt: er is voldoende uit het protocol geleerd om een morele discussie te kunnen voeren. Kunstenaars en zogenaamde bio-hackers hebben wel eerder CRISPR techniek toegepast, in een zogenaamde ‘cell-free-expression’, wettelijk toegestaan omdat de genetische aanpassing niet in een levend organisme is aangebracht”.
Het project van Margherita Soldati
“Met behulp van subsidie van het Amsterdams Fonds voor de Kunst en met begeleiding vanuit dit instituut heb ik dit jaar een laboratoriumonderzoek kunnen opzetten. Het onderzoek heeft betrekking op mijn eigen allergieën, die vrij zeldzaam en gecompliceerd zijn en die zich openbaarden toen ik veertien jaar was. Het bleek dat ik heftige reacties ontwikkel na het eten van bijna alle rauwe of gekookte groeten en fruit, tot aan een anafylactische shock aan toe. Om dit te voorkomen was een enorme verandering in mijn dieet noodzakelijk.
Dokters in Italië konden toentertijd geen oorzaak vinden. Ik kreeg een EpiPen en dat was het. Doordat er in Europa per jaar maar zestig nieuwe patiënten gediagnosticeerd worden met soortgelijke allergieën, wordt er maar weinig onderzoek naar gedaan en is het niet interessant genoeg voor farmaceutische bedrijven om hier geld in te steken. De dokters in Italië hadden de hoop dat dat met in de tijd meer bekend zou worden. Nu ben ik Amsterdam en zijn we tien jaar verder. Ik ben hier naar een allergoloog geweest, die dezelfde testen heeft gedaan en dezelfde diagnose heeft gesteld maar nog steeds is de oorzaak en oplossing onbekend.
Dus ben ik hier mijn eigen onderzoek gestart. Mijn twee voornaamste vraagstellingen waren: 1) Waar ben ik precies allergisch voor? en 2) Waarom heb ik deze allergieën?. Om dit te onderzoeken heb ik hulp van een medisch microbioloog ingeschakeld. Om de eerste vraag te kunnen beantwoorden heb ik gekeken naar verschillende manieren van bereiden van voedsel: rauw, gekookt, ingemaakt en verschillende manieren van fermentatie. Ik heb daarbij mijzelf als proefpersoon gebruikt. Ik testte verschillende voedselsubstanties op mijn huid om te zien of er een reactie optrad, zoals jeuk, uitslag of opzwellen.
Daarnaast ben ik begonnen met ‘food challenges’: Ik probeer voedsel te eten dat verschillend is bereid en dan wacht ik af of er een reactie optreedt. Als mijn mond en keel gaan jeuken gaan de alarmbellen rinkelen en stop ik met eten. Ik heb nog geen definitief antwoord op de eerste vraag maar ik heb ontdekt dat ik fruit kan eten zonder dat ik daar een reactie van krijg als het ingemaakt is. Ik vond dit interessant omdat mij toen de belangrijke rol die micro-organismen en bacteriën hebben duidelijk werd.”
“Vraag twee is moeilijker te beantwoorden. Op dit moment worden allergieën omschreven als een nuttige reactie van het lichaam op iets wat het beschouwt als toxisch of ‘vijandig’. Een beschermende reactie dus. Maar dat staat in contrast met het feit dat in mijn geval fruit en groenten juist goed voor mijn lichaam zouden moeten zijn. Hier begint een grotere conversatie over biodiversiteit. Tot nu toe zijn de verschillende verklaringen voor het ontstaan van allergieën gericht op genetische en omgevingsfactoren; waar ben je tijdens je leven aan blootgesteld, zat daar voldoende diversiteit in?
Maar het is ook belangrijk te kijken hoe onze omgeving in de loop van de tijd veranderd is. We leven in hele steriele, schone ruimten in tegenstelling tot vroeger. Behalve dat het voedsel dat we eten zelf veranderd is, zijn ook de manieren en omstandigheden waarop het wordt geproduceerd, verwerkt, schoongemaakt en ingepakt veranderd. Er is veel minder diversiteit in het voedselaanbod. Maar als we een stap verder gaan en kijken naar de bodem waar het voedsel uit komt, dan is deze ook veel minder rijk en gevarieerd. Minder diversiteit in elk van deze stappen van zaadje, grond, voedselproductie, verwerking tot aan verpakking en bereiding zou zeker een effect kunnen hebben op ons als eindgebruikers.
We beginnen daar net een klein beetje van te begrijpen en ons in te verdiepen. Wat betreft allergieën is er tot nu toe in de medische wetenschap slechts een aanpak mogelijk; diagnose op basis van de symptomen en de eventuele mogelijkheid tot genezing. Maar er wordt niet gekeken naar de reden van het ontstaan van de symptomen, naar de context tussen het menselijke systeem, de evolutie, de psychologie, alles bij elkaar. Dat zou een complexer maar wel completer beeld geven van waar we staan.”
“De meerwaarde van het doen van dit werk als kunstenaar is, denk ik, dat ik de antwoorden van verschillende specialisten met elk hun eigen vakgebied en kennis met elkaar kan verenigen en ook deze mensen met elkaar kan verbinden. Dit in contrast tot de superspecialisaties van vandaag de dag waardoor de samenhang verloren gaat. Door superspecialisatie verdwijnt de kennis tussen verschillende sectoren in lacunes. Terwijl juist deze kennis het plaatje completer maakt en een meer holistisch inzicht geeft.”
“Om mijn werk tot leven te wekken en te vertalen naar het publiek heb ik gebruik gemaakt van verschillende technieken. De beelden van micro-organismen die ik onder de microscoop zag heb ik als basis genomen en uitvergroot. Ik heb mijn eigen reactievaten gemaakt in verschillende kleuren en afmetingen, in de vorm van een maag. Ik heb ze eerst van klei gemaakt, daar heb ik een gietvorm van gemaakt en vervolgens heb ik glas geblazen in de gietvorm. Voor mijn huidtesten heb ik glasstaven gemaakt met verschillende diameters, elk corresponderende met een kleur. De mate van mijn huidreactie kon ik volgens deze methode snel vaststellen. Het is een makkelijke methode en voor het publiek visueel aantrekkelijk. De complete stellage zal ik demonstreren bij Felix Meritis op 23 november om 19.30 uur.”
Meer informatie: https://felixmeritis.nl/programma/3pd-international-art-talent-festival-2023/.
De Biohack Academy
“Dit is een jaarlijks terugkerende cursus van ongeveer tien maanden waaraan iedereen die dat leuk of zinvol vindt kan meedoen. Je leert wat bioveiligheid is en om te werken onder bioveilige condities en met bewustzijn voor elkaar, en ook leer je de organismen kennen waarmee je werkt en de ecologie daarbuiten. Elke deelnemer haalt in de cursus een apparaat uit elkaar, kijkt wat erin zet en maakt die vervolgens zelf opnieuw na. Al naar gelang de technische kennis van de deelnemers kan dat bijvoorbeeld een PCR-machine, spectrometer, , een kleine bioreactor of een centrifuge zijn.
We proberen meestal oude apparaten uit ziekenhuizen of van universiteiten te krijgen. Mensen die nog niet zoveel kennen, laten we eenvoudige dingen maken want in feite is fermentatievat ook een bioreactor. Anderen, die al veel technische kennis hebben, maken bijvoorbeeld een PCR-machine compleet met ledlichtje erop, of ze maken het moederboard en het bedieningspaneel. Dat kan omdat we daar tekeningen van hebben voor onze 3D-printers en de lasersnijders in het FABLab hiernaast. Omdat het generieke PCR-protocol niet meer gepatenteerd is, konden wij en andere groepen die PCR-machines gaan nabouwen in allerlei vormen. We hebben hier een pocket(size)-PCR machine staan gemaakt door een hackersgroep uit Zurich (GaudiLabs) en een die we zelf hebben gemaakt en hebben laten testen in Leiden. Het bleek dat de onze het nog beter deed dan de oorspronkelijke machine. De PCR-machines die we hier hebben staan variëren van 60 tot 600 euro.
Nadat je hebt geleerd wat bioveiligheid is en hoe je je eigen laboratoriumapparatuur kan maken, ga je in de cursus leren met wat voor soort organismen je kunt werken, wat er voor nodig is om die in leven te houden (agar uit de toko doet het heel goed als groeimedium) en wat je nodig hebt om er mee te kunnen werken. Nu je weet hoe je je eigen lab kunt opereren is de laatste stap het maken van je eigen project. Het gehele traject is geschikt voor maximaal acht studenten. We werken hierbij samen met partnerlabs in Barcelona, Wenen en Tokio en zijn nog aan het uitbreiden. Ook op die locaties zit een groepje van acht studenten en hun begeleider met toegang tot een soortgelijk lab als het onze dat aan dezelfde bioveiligheidseisen voldoet. Via Zoombijeenkomsten geven we lezingen over en weer en voeren de studenten overleg en discussies.”
“Van het label ‘Biohack’ wil ik graag af omdat het een soort eenvoud, gemak en zorgeloosheid impliceert waarmee je de dingen kunt doen. Onze toekomstige cursus zal eerder een ‘Kritische Biotechnologie’ gaan heten omdat het gaat over het creëren van een kritisch bewustzijn; dat je inderdaad dingen met levende organismen kan doen en maken, maar wel alleen met respect voor dat organisme, waarmee je eigenlijk samenwerkt.”
