In een tijd waarin duurzaamheid en milieubewustzijn steeds belangrijker worden, speelt de gezondheidszorg een cruciale rol in het streven naar een groenere toekomst. De zorgsector is een bron van vooruitgang en genezing, maar het heeft ook een aanzienlijke impact op het milieu. Onderzoek van het RIVM toonde aan dat de totale impact van de gezondheidszorg zo’n 7% van de Nederlandse uitstoot beslaat, meer dan de luchtvaartsector. Om deze impact te verminderen en tegelijkertijd de kwaliteit van de zorg te handhaven, kan levenscyclusanalyse (LCA) een waardevol instrument zijn. In dit artikel leggen we uit wat een LCA is, hoe je een LCA kunt gebruiken en interpreteren en inspiratie bieden van een aantal uitgevoerde analyses binnen een zorgcontext.
Levenscyclusanalyse
Een levenscyclusanalyse (LCA) is een methodologie die wordt gebruikt om de milieueffecten van een product, proces of dienst gedurende de hele levenscyclus te kwantificeren en te evalueren. Het uitvoeren of gebruikmaken van een LCA kan helpen bij het identificeren van processen, producten of diensten die een grote milieu-impact hebben, waardoor gerichte inspanningen mogelijk zijn om hun impact op het milieu te verminderen en/of duurzame besluitvorming te bevorderen.
Met een LCA neem je alle impact mee, van alle processen die bijdragen aan een product. Dit betekent dat je bij de ontginning van de grondstoffen begint. Dat transport van deze grondstoffen naar de producent worden meegenomen. En ook dat het energiegebruik tijdens de gebruiksfase en de afvalverwerking wordt meegenomen. Het gaat uiteindelijk over alle materialen en hulpbronnen, energie en transport die gebruikt worden om een product mogelijk te maken. Daarmee worden de emissies naar lucht, water en bodem, en andere milieueffecten zoals klimaatverandering, verzuring en uitputting van hulpbronnen berekend.
LCA is een framework met richtlijnen, geen set van vastgelegde regels. Daarom zit er vaak nog vrijheid in hoe het wordt uitgevoerd en zijn resultaten van het ene onderzoek vaak moeilijk te vergelijken met het andere onderzoek. Dit komt doordat de methode afhankelijk is van de beschikbare informatie om de impactberekening te maken. Daarnaast is het altijd goed om met een kritisch oog te kijken naar de resultaten van een LCA en ze in context te plaatsen. De resultaten zijn namelijk ook zeer contextafhankelijk.
Het interpreteren van een LCA: komkommertijd
Steeds meer mensen doen hun best om een duurzame keuze te maken. Een van de opties die we hierin meenemen is bijvoorbeeld het kiezen van een product zonder verpakking. Er zijn bijvoorbeeld veel frustraties over het plastic dat regelmatig om komkommers in de supermarkt zit. Het is mooi om de LCA-methodiek op de komkommer uit te voeren. We zouden dan kijken naar de hele levenscyclus van de komkommer, en dan zien we dat de impact voor 95% wordt bepaald door het produceren van de groente. Dit is een energie-intensief proces waarbij veel grondstoffen nodig zijn. Bijvoorbeeld voor het laten rijden van de tractor of voor het bewateren van de planten. Het wel of niet toevoegen van een plastic verpakking draagt maar voor 2% aan de footprint.
De plastic verpakking kan ook vanuit een ander perspectief worden bekeken; vanuit dat van voedselverspilling. In sommige gevallen is het beter om iets te verpakken dan om het verloren te laten gaan. Dit is het geval in de winter met de komkommers. Deze komen dan vaak vanuit zuidelijke landen zoals Spanje waar het nog warm en zonnig genoeg is om de groente te laten groeien. Echter, de komkommers breken dan vaker en worden weggegooid. Om dit te voorkomen worden ze verpakt in plastic. Hierdoor zijn ze ook vijf tot vijftien dagen langer houdbaar. En om 95% van de impact van de komkommer in de productie zit, is het beter om deze niet verloren te laten gaan maar op te eten.
Daarnaast is er ook nog een andere context van toepassing op de komkommer: het seizoen. Je kunt komkommers op vele manieren verbouwen. In (onverwarmde of verwarmde) kassen in Nederland of op verschillende omstandigheden in warme landen. Feit blijft wel dat komkommers warmte en licht nodig hebben om goed te kunnen groeien. Op het ene moment in het jaar, vooral in de winter, is het beter voor het milieu om de komkommer (inclusief plastic jasje) uit Spanje te halen dan uit een verwarmde kas in Nederland. Op het andere moment (in de zomer) worden ze lokaal verbouwd, leggen ze een minder grote afstand af en is de plastic verpakking niet aanwezig.
Een levenscyclusanalyse probeert deze factoren in kaart te brengen. Daardoor weten we dat de impact van een komkommer afhankelijk is van een aantal factoren: seizoen, productielocatie en productieomstandigheden. Wanneer je deze factoren weet, is het makkelijker om daarop te acteren en de meest duurzame keuze te maken.
LCA in de gezondheidzorg
Momenteel is de LCA-methodiek ook binnen de gezondheidszorg een opkomende onderzoeksmethodiek. Er worden nu steeds meer analyses gedaan waardoor we steeds meer weten over waar de milieudruk zit binnen ziekenhuizen, behandelingen, zorgpaden en of producten. Een tweetal voorbeelden:
- Disposable versus reusable instrumenten. Bij geboortes speelt het gebruik van partus- en hechtsets een essentiële rol. Er zijn twee varianten van deze sets beschikbaar: herbruikbare en eenmalig bruikbare sets. Beide sets worden vervaardigd uit metaal en wegen ongeveer hetzelfde. Echter, door een levenscyclusanalyse blijkt dat herbruikbare sets, ondanks het energie-intensieve sterilisatieproces (bij de CSA), een lagere klimaatimpact hebben dan eenmalige sets. Bij een gemiddeld gebruik van 500 keer hebben herbruikbare sets een 60-70% lagere klimaatimpact dan sets die bedoeld zijn voor eenmalig gebruik. Dit positieve verschil wordt verklaard door het feit dat de eenmalige variant een grotere hoeveelheid metaal vereist dat geproduceerd moeten worden. Hierdoor ontstaat er een aanzienlijke milieu-impact tijdens de productiefase.
Meer lezen hierover? Klik hier. - Milieu-impact hysterectomie. In de studie ‘Environmental Impacts of Surgical Procedure: Life Cycle Assessment of Hysterectomy in the United States‘ is de levenscyclus van hysterectomie (verwijdering van de baarmoeder) onderzocht om de milieu-impact hiervan te beoordelen. Het onderzoek analyseerde de gegevens van alle fasen van de levenscyclus, waaronder de productie van medische apparatuur, het gebruik van energie en water tijdens de operatie, afvalbeheer en transport.De conclusie van de studie was dat hysterectomie een aanzienlijke milieu-impact heeft, voornamelijk veroorzaakt door het energieverbruik tijdens de operatie en het afvalbeheer. Het gebruik van eenmalige medische instrumenten en disposables droeg ook bij aan de milieu-impact, vanwege de productie en verwijdering ervan. De studie identificeerde verbeterpunten voor het zorgpad van hysterectomie. Het verminderen van het energieverbruik tijdens de operatie en het implementeren van efficiëntere afvalbeheerstrategieën werden aanbevolen. Het heroverwegen van het gebruik van eenmalige instrumenten en het bevorderen van herbruikbare alternatieven zou ook kunnen bijdragen aan het verminderen van de milieu-impact.
Meer lezen hierover? Klik hier.
Mocht je meer willen weten over andere toepassingen van LCA in de gezondheidszorg, er is een database beschikbaar met een grote variëteit aan (wetenschappelijke) analyses op het gebied van medische instrumenten tot volledige zorgpaden: HealthcareLCA | Data driven sustainable health care.
