Het principe werkt: je kunt met een eenvoudige, goedkope en pijnloze lichtmeting aan de binnenkant van de wang vroegtijdig zien of er een tumor aanwezig is in het hoofd-halsgebied, de slokdarm of longen.
Nieuwsbericht
Kanker in het hoofd-halsgebied, de slokdarm en longen wordt meestal pas in een laat stadium ontdekt. De behandeltherapie is dan kostbaar, intensief en vaak weinig succesvol. Hoe eerder je de tumor kunt opsporen, des te beter: de behandeling is dan eenvoudiger, veel goedkoper en heeft meer kans op succes. Arjen Amelink, natuurkundige en senior scientist bij de TNO-afdeling Optica, was projectleider van het pilotonderzoek naar een innovatieve, kosteneffectieve en niet-invasieve screeningsmethode om tumoren op te sporen met licht. De pilot werd gefinancierd door KWF/Alpe d’HuZes en samen met het Erasmus MC in Rotterdam uitgevoerd.
Tumorgroei op lastige plekken screenen
Inspiratiebron was een Amerikaans onderzoek naar kankerscreening in de dikke darm. Daaruit bleek dat je in de endeldarm al kon zien dat er verderop in de dikke darm een tumor aan het ontwikkelen was. Dit is het zogenoemde veldeffect. Mogelijk zou dit ook werken bij het spijsverteringskanaal en luchtwegen. Bekend is dat slijmvliescellen van wangen, slokdarm en longen veel op elkaar lijken. Ze zijn ontstaan uit dezelfde oercel. “Verder weten we dat de risicofactoren voor tumorvorming in die gebieden dezelfde zijn, voornamelijk roken en ook wel drinken”, zegt Amelink. “Dat komt allemaal via de mond naar binnen. Onze theorie is dat je door het veldeffect in het wangslijmvlies te meten, tumorgroei verderop op lastig bereikbare plekken kunt screenen.”
Prisma met camera
Dat screenen gebeurt met een pookje door glasvezels verbonden met een wit halogeenlampje dat aan de binnenkant op het wangslijmvlies wordt gezet. Het licht wordt door het weefsel verstrooid en deels geabsorbeerd. Amelink: “De hemoglobine in het bloed absorbeert vooral het blauwe en groene licht.” Hetzelfde pookje vangt het ‘overgebleven’ licht weer op. De hoeveelheid en ook de kleur van het licht wordt gemeten door een spectrometer. “Dat apparaat functioneert als een soort prisma met een camera erachter. Het kan het witte licht in kleuren scheiden en per kleur meten hoeveel licht er terugkomt vanuit het weefsel.”
Verschillen in wangslijmvlies
In de pilot zijn drie groepen van vijfentwintig rokende patiënten geselecteerd op hoofd-halskanker, slokdarmkanker of longkanker. Ze zijn gescreend en de resultaten zijn vergeleken met een controlegroep rokers zonder kanker. Amelink: “Zo ontdekten wij verschillen in het wangslijmvlies van mensen met en zonder kanker. Vier op de vijf gevallen hebben we goed voorspeld. Tachtig procent is acceptabel voor kankerscreening. Net zoals het landelijk borstonderzoek en de poeptest voor darmkankerscreening, zou onze methode daarom in principe ingezet kunnen worden voor vroege kankerscreening van hoofd-halskanker, slokdarmkanker en longkanker.”
200 tot 400 levens redden
Volgens berekeningen kunnen met deze nieuwe kankerscreening per jaar in Nederland zo’n tweehonderd tot vierhonderd mensenlevens worden gered. Daarnaast kan vroege detectie zorgen voor een jaarlijkse kostenbesparing van minimaal twee miljoen euro, doordat de behandeling minder zwaar is.
Bevolkingsonderzoek
Een mogelijk vervolg zou een bevolkingsonderzoek kunnen zijn. TNO gaat scenario’s ontwikkelen over hoe je zo’n algemeen bevolkingsonderzoek het beste moet organiseren en bekostigen. Amelink: “Laat je mensen naar een aantal centrale punten in ons land komen, zoals bij het borstonderzoek? Of gaan de huisartsen de screening doen?”
Kosteneffectief
En er is nog een andere taak voor TNO. Het huidige screeningsapparaat met alle randapparatuur past in een verhuisdoos. Bij elkaar kost het apparaat nu tussen de dertig- en vijftigduizend euro. Het apparaat is nu nog te groot en te duur om aangeschaft te worden door een huisartsenpraktijk. “We verwachten dat we het hele apparaat kunnen verkleinen tot de grootte van een föhn”, zegt Amelink. “De volgende stap is om een herontwerp van het screeningsapparaat te maken, gericht op miniaturisatie en kostprijsreductie zodat de screening kosteneffectief ingezet kan worden. Ik ben voorzichtig optimistisch, maar er moeten zeker nog wat drempels worden genomen.”
Dit artikel is overgenomen van: https://time.tno.nl/nl/ (2018)
