De gezondheidszorg draagt bij aan de klimaatveranderingen. Paradoxaal genoeg leiden deze klimaatveranderingen zelf weer tot meer gezondheidsproblemen.
Van de totale Nederlandse CO2-voetafdruk komt zo’n 7% voor rekening van de gezondheidszorg, waarin de uitstoot van energieverbruik, geneesmiddelen en reisbewegingen de grootste bijdrage leveren.(1) Ziekenhuizen produceren daarnaast veel afval, waarvan 20 tot 30% uit de operatiekamers (OK) komt.(2) Deze vervuiling neemt toe met de inzet van nieuwe technologieën en materialen. Medical Delta en het Leiden-Delft-Erasmus (LDE) Centre for Sustainability startten daarom in 2021 samen het Interdisciplinary Thesis Lab ‘Sustainable Hospitals’ voor masterstudenten dat draait om de vraag: hoe komen we tot een duurzaam ziekenhuis?
Er is sprake van een klimaatcrisis die tevens invloed heeft op de gezondheid van de mens.(3) Mede daarom worden Nederlandse ziekenhuizen zich steeds bewuster van het feit dat zij wel degelijk bijdragen aan de klimaatcrisis door de vervuiling die zij veroorzaken en streven naar een duurzamer bestaan. Er worden zogenaamde Green Teams opgezet; groepen enthousiastelingen om verduurzaming onder de aandacht te brengen binnen de eigen afdeling of in het ziekenhuis. Daarnaast worden de handen in één geslagen tussen verschillende ziekenhuizen om de verduurzamingsslag te versnellen. Maar er valt nog veel te leren op het gebied van duurzamer werken in het ziekenhuis en om erachter te komen of iets daadwerkelijk verschil maakt, zul je het moet meten.
Dit was de aanleiding voor Medical Delta en het LDE – Centre for Sustainability om in 2021 de samenwerking aan te gaan en een afstudeerprogramma te ontwikkelen, waarin masterstudenten hun afstudeeronderzoek richten op ‘het duurzame ziekenhuis’ (https://www.centre-for-sustainability.nl/for-students/interdisciplinary-thesis-labs/interdisciplinary-thesis-lab-sustainable-hospitals-by). Masterstudenten van verschillende universiteiten en studierichtingen namen deel aan het afstudeerprogramma ‘Sustainable Hospitals’. De Universiteit Leiden (UL), Technische Universiteit (TU) Delft, Technische Universiteit (TU) Twente en de Erasmus University Rotterdam (EUR) waren hier onderdeel van. Het programma is interdisciplinair opgezet, omdat de huidige klimaatproblematiek coöperatie van professionals op verschillende gebieden vergt. Het is daarom van belang dat studenten al vroeg in hun carrière elkaars taal leren spreken om optimale samenwerking te bevorderen. Door deze samenwerking op te zoeken hopen we tot praktische duurzame oplossingen te komen om toe te passen in de praktijk.
Programma Interdisciplinary Thesis Lab ‘Sustainable Hospitals’
Het programma liep van februari tot en met juli 2022, waarin gedurende zes maanden verschillende onderwerpen aan bod kwamen tijdens de zogeheten ‘in depth-lectures’. De studenten vonden verdieping in verschillende thema’s die duurzaamheid in het ziekenhuis besloegen. Er werd ingegaan op een ‘Life Cycle Assessment’ (LCA) in het ziekenhuis, een methode om milieu-impact van een product of service te bepalen.(4) Op deze manier kun je vaststellen waar de milieuvervuiling van een bepaald product of een service vandaan komt en de milieu impact verlagen door hierop in te spelen. Dit is een methode die steeds meer wordt toegepast in de gezondheidszorg.(5-8) Ook werd er gekeken naar wetgeving en duurzaamheid in het ziekenhuis. Kun je bijvoorbeeld gemakkelijk een aanpassing maken aan een medisch instrument of apparaat om het duurzamer te maken? Met welke wet- en regelgeving krijg je dan te maken? Waar moet je dan rekening mee houden als ontwerper?
Ook de inkopers van het ziekenhuis zijn nauw betrokken bij duurzame beslissingen en lieten in samenwerking met afvalbeheer hun visie zien. De ‘levensloop’ van een product in het ziekenhuis werd hierbij geschetst, van aankoop tot afvalverwerking. Daarnaast gingen de studenten op excursie naar ‘van Straten Medical’ en ‘Greencycl’, waar medisch instrumentarium en ander disposables van de OK worden ingezameld om vervolgens circulair te worden verwerkt. Ook de grootste bijdrager aan de CO2-uitstoot van de gezondheidszorg, namelijk de energie van gebouwen (38% van de CO2 footprint van de gezondheidszorg), kwam aan bod.(1) Op deze manier kregen de studenten gedurende hun afstudeeronderzoek achtergrondkennis om hun scriptie nog meer verdieping te kunnen geven en kwamen zij door middel van interdisciplinaire samenwerking tot een eindresultaat en advies om te presenteren aan Medical Delta. In de volgende alinea’s gaan we dieper in op het afstudeeronderzoek van Lisanne Wigchert. Zij is masterstudent Biomedical Engineering aan de TU Delft en kijkt naar mogelijkheden voor circulariteit van instrumenten op de OK.
Onderzoek naar de circulariteit van medisch instrumentarium op het OK-centrum
In het ziekenhuis draagt het OK-centrum voor een groot deel bij aan de milieuvervuiling. (9) Er wordt daar veel energie verbruikt voor de luchtbehandeling, maar ook is er sprake van het gebruik van veel disposable producten, van handschoenen tot operatiejassen en geavanceerde laparoscopische instrumenten. Uit de literatuur blijkt dat disposables in het algemeen een grotere milieu-impact hebben dan reusable producten. Zo produceert een disposable operatiejas tot drie keer meer broeikasgassen in vergelijking met een reusable operatiejas.(10) Het onderdeel van de levenscyclus dat hier het meeste aan bijdraagt is het productieproces van de disposables. Ook disposable medisch instrumentarium heeft een grote milieu impact.(6-8, 11) Met de technologische ontwikkelingen die plaatsvinden op het gebied van o.a. de minimaal invasieve chirurgie, worden instrumenten steeds complexer. Dit leidt ertoe dat deze instrumenten steeds moeilijker te reinigen zijn en om deze reden niet goed kunnen worden hergebruikt, terwijl er vaak kostbare materialen aan te pas komen voor de productie van deze instrumenten.
Als handvat voor een circulaire economie is het 10R-model van circulariteit ontwikkeld door prof. dr. Jacqueline Cramer van het Utrecht Sustainability Institute (figuur 1). Dit is een prioriteitsladder die laat zien dat de hoogste prioriteit om duurzaam te werken ‘refuse’ is, oftewel, niet gebruiken. Dit is ook van toepassing op disposables binnen de OK. Het is van belang stil te staan of we een product daadwerkelijk nodig hebben. Daarna volgen reduce, redesign, re-use. Het onderzoek van Lisanne focust zich op de mogelijkheden van re-processing, re-manufacturing en/of re-using van medische instrumenten (of onderdelen daarvan). Er wordt gekeken of er op deze manier slimmer en efficiënter kan worden omgegaan met de gebruikte grondstoffen. Daarnaast wordt er op een technische manier gekeken naar het (verder) optimaliseren van medische instrumenten. Op deze manier zal medisch instrumentarium langer mee gaan en zal de zorg duurzamer worden. Daarnaast zal er naar oplossingen moeten worden gekeken om duurzamer om te kunnen gaan met de grondstoffen voor medisch instrumentarium. Dit kan door middel van hergebruik van onderdelen, maar ook door duurzaamheid meenemen in de ontwikkeling van nieuwe instrumenten, waardoor het in zijn geheel hergebruikt kan worden.
Interdisciplinair resultaat onderzoek naar verduurzaming in het ziekenhuis
Naast duurzame initiatieven binnen het OK-centrum zijn er meerdere onderwerpen belicht in het ‘Sustainable Hospitals’ Lab. Studenten hebben onder andere onderzoek gedaan naar: de milieu-impact van In Silico Modelling, een kosten en milieu impact analyse van twee bloedafname methodes, recyclen van plastic medische verpakkingen, een duurzaam business model voor het ziekenhuis en het effect van patiënt veiligheid op duurzaam gedrag.
Aan het eind van het programma stond een ‘pressure cooker’ gepland, waarbij de studenten hun resultaten samenvoegden tot een overkoepelend advies. In dit interdisciplinaire resultaat van het Interdisciplinary Thesis Lab ‘Sustainable Hospitals’ gaven de studenten advies over hoe ziekenhuizen duurzaamheid kunnen implementeren. Uit hun onderzoek bleek dat ziekenhuizen met vier factoren te maken hebben en deze een balans met elkaar moeten zien te vinden. Dit zijn financiën, sociale factoren (zoals patiënt veiligheid), wet- en regelgeving en milieu duurzaamheid. Enkele adviezen zijn dat duurzaamheid meer onder de aandacht gebracht moet worden onder het personeel, er moet worden samengewerkt met verschillende stakeholders en er meer ‘top-down’ regulering vanuit de overheid zal moeten plaatsvinden.
Het Interdisciplinary Thesis Lab ‘Sustainable Hospitals’ zal volgend collegejaar weer van start gaan en naar verdere oplossingen zoeken voor (technologisch) duurzame zorg. Klimaatveranderingen en milieuvervuiling leiden tot gezondheidsproblemen en de gezondheidszorg draagt hier nu aan bij. Het is dus van belang, voor mens en planeet, om de milieubelasting van de gezondheidszorg te verlagen en dit kan door samenwerking van verschillende disciplines. We hebben ervaren dat het ‘Sustainable Hospitals’ Lab leidt tot vruchtbare multidisciplinaire samenwerking van studenten, ziekenhuizen en universiteiten. Voor meer informatie over dit initiatief kan contact opgenomen worden met Medical Delta.
Referenties
- Strategists G. Een stuur voor de transitie naar duurzame gezondheidszorg. Kwantificering van de CO2-uitstoot en maatregelen voor verduurzaming. 2019.
- Friedericy HJ, Sperna Weiland NH, van der Eijk AC, Jansen FW. [Steps for reducing the carbon footprint of the operating room]. Ned Tijdschr Geneeskd. 2019;163.
- World Health Organization (WHO). Climate Change and Health. Publication date: 30 October 2021. Access date: 29 June 2022. [Available from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-and-health]
- Guinée JB, Heijungs R, Huppes G, Zamagni A, Masoni P, Buonamici R, et al. Life Cycle Assessment: Past, Present, and Future. Environmental Science & Technology. 2011;45(1):90-6.
- Eckelman M, Mosher M, Gonzalez A, Sherman J. Comparative life cycle assessment of disposable and reusable laryngeal mask airways. Anesth Analg. 2012;114(5):1067-72.
- Ibbotson S, Dettmer T, Kara S, Herrmann C. Eco-efficiency of disposable and reusable surgical instruments—a scissors case. The International Journal of Life Cycle Assessment. 2013;18(5):1137-48.
- Thiel CL, Eckelman M, Guido R, Huddleston M, Landis AE, Sherman J, et al. Environmental impacts of surgical procedures: life cycle assessment of hysterectomy in the United States. Environ Sci Technol. 2015;49(3):1779-86.
- Donahue LM, Hilton S, Bell SG, Williams BC, Keoleian GA. A comparative carbon footprint analysis of disposable and reusable vaginal specula. Am J Obstet Gynecol. 2020;223(2):225 e1- e7.
- MacNeill AJ, Lillywhite R, Brown CJ. The impact of surgery on global climate: a carbon footprinting study of operating theatres in three health systems. The Lancet Planetary Health. 2017;1(9):e381-e8.
- Vozzola E, Overcash M, Griffing E. An Environmental Analysis of Reusable and Disposable Surgical Gowns. AORN J. 2020;111(3):315-25.
- Rizan C, Bhutta MF. Environmental impact and life cycle financial cost of hybrid (reusable/single-use) instruments versus single-use equivalents in laparoscopic cholecystectomy. Surgical Endoscopy. 2022 Jun;36(6):4067-4078.
