Hyperbare zuurstoftherapie (HBOT) is een vrij onbekende tak van de geneeskunde die de laatste jaren steeds meer toepassing krijgt. Patiënten ademen tijdens de behandeling 100% zuurstof in een omgeving waar de druk verhoogd is. Op deze manier is het mogelijk de hoeveelheid zuurstof met een factor 12 te verhogen. Het gevolg is dat de zuurstof afhankelijke genezingsprocessen sneller verlopen. De behandeling is geclassificeerd als regulier. Dat betekent dat de vergoeding van de behandeling plaatsvindt vanuit de basiszorgverzekering. Vooral chronische wonden, bestralingsschade en chronische infectie van botweefsel hebben baat bij HBOT.
Auteur: drs. R.D. Bol Raap Medisch directeur HGC (Hyperbaar Geneeskundig Centrum)
HBOT is geen nieuwe behandeling. Van oudsher wordt deze therapie gebruikt bij Caisson ziekte, ook wel bekend als decompressie ziekte. Dit is een aandoening die voorkomt bij duikers die te snel naar boven zijn gekomen. Door de snelle stijging ontstaan er stikstofbellen die door vaatobstructie of een lokale drukverhoging zorgen voor een zuurstoftekort in de weefsels waar zij aanwezig zijn. Het is een groot misverstand dat alleen door het terugbrengen van de duikers naar een verhoogde druk de bellen kleiner worden en daarmee genezing plaatsvindt. Zeker is het zo dat de bel kleiner wordt door een grotere druk (wet van Boyle). De reductie in grootte is over het algemeen echter te klein om genezing te brengen. Het is vooral de vergrote hoeveelheid zuurstof die ontstaat door de drukverhoging, die redding brengt.
Onder normale omstandigheden is 98% van al het aanwezige zuurstof in het lichaam gebonden aan hemoglobine. De resterende 2% zit opgelost in het plasma. Een ander gegeven is dat van al het aanwezige hemoglobine al 98% bezet is door zuurstof. Als men dus de hoeveelheid zuurstof in het lichaam zou willen verhogen dan moet men er voor moeten zorgen dat er meer zuurstof opgelost raakt in het plasma. Van het hemoglobine is namelijk alles al bijna volledig bezet. Aanvullende bezetting van 98% naar 100% biedt geen significant voordeel.
Om meer van een gas (lees zuurstof) op te kunnen lossen in een vloeistof (lees plasma) moet de druk hoger worden (wet van Henry). Hoe hoger de druk hoe meer het gas kan oplossen in vloeistof. Voor een goed begrip is het wellicht handig gebruik te maken van een metafoor. Wanneer men een kop thee neemt met suiker dan ontstaat er op een gegeven moment een punt dat het ingeschepte suiker niet meer oplost. De thee is maximaal verzadigd met suiker. Als men de thee echter aanvullend zou verwarmen dan ziet men dat het onopgeloste suiker alsnog oplost. De hoeveelheid suiker die oplost in thee is afhankelijk van de temperatuur. De hoeveelheid gas die oplost in water is afhankelijk van de druk.
De druk verhoging maakt het niet alleen mogelijk om meer zuurstof op te lossen. Er is daadwerkelijk meer zuurstof. De hoeveelheid van een gas kwantificeert men met een drukeenheid zoals atmosfeer, Bar of mmHg. Hoe groter de omgevende druk des te meer gas er is. Ter illustratie het volgende voorbeeld. Als we nu zouden moeten bepalen hoeveel zuurstof wij inademen dan is dat 0,2 atmosfeer. De totale hoeveelheid van een gas is namelijk de som van de deeldrukken van het mengsel (wet van Dalton). Lucht bestaat globaal voor 20% uit zuurstof en voor 80% uit stikstof. Als we dan op zeeniveau (druk is 1 atmosfeer) de hoeveelheid zuurstof bepalen dan is dat 20% van 1 atmosfeer; 0,2 atmosfeer. Indien men in plaats van lucht, 100% zuurstof inademt dan wordt de hoeveelheid 1 atmosfeer aan zuurstof. Doet men datzelfde via een masker op 14 meter water diepte (2,4 atmosfeer), dan bedraagt de hoeveel zuurstof 2,4 atmosfeer aan zuurstof.
Natuurlijk vindt behandeling niet daadwerkelijk onder water plaats. In hyperbare centra maakt men gebruik van multiplace druktanks. Dit zijn grote stalen, luchtdicht af te sluiten kamers geschikt voor 10 a 20 personen. Dit afhankelijk van de grootte. Met behulp van compressoren is het mogelijk deze kamers te vullen met lucht. Deze lucht kan echter niet ontsnappen (luchtdichte kamers). De druk stijgt daardoor. Indien men de gewenste druk heeft (in Nederland is dat meestal 2,4 atmosfeer) dan zetten patiënten hun masker op en ademen zij via dat masker 100% zuurstof. Deze zuurstof komt niet daadwerkelijk in de kamer, aangezien dit brand- en explosiegevaar oplevert.
Onder hyperbare behandelingen is het mogelijk om een zuurstofspanning te verkrijgen van 2100 mmHg. Onder normale omstandigheden bevatten de best geoxigeneerde weefsels in ons lichaam maximaal 300 mmHg aan zuurstof. Het is bekend dat er onder 40 mmHg aan zuurstof, genezingsprocessen vertraagd raken door een gebrek aan zuurstof. Even zo goed neemt de activiteit van deze processen toe bij een stijging van de waarden. Zelfs als de zuurstofspanning boven de 300 mmHg uitkomt.
Voor een volledige behandeling zijn 40 sessies van 110 minuten nodig. Deze sessies vinden op iedere doordeweekse dag plaats. De totale duur van de behandeling komt daarmee op 8 weken. Bijwerkingen zijn vooral barotraumata van de oren en de bijholten. De oorzaak ligt in de volume veranderingen die optreden door drukveranderingen. Volgens de wet van Boyle blijft de vermenigvuldiging van deze factoren (druk en volume) altijd een constante. Als de druk groter wordt neemt het volume af en vice versa. Heel soms (gemiddeld 1 maal per 1 a 2 jaar in het centrum in Rijswijk) zorgt de grote hoeveelheid zuurstof voor een overprikkeling van de hersenen waardoor er een epileptisch insult ontstaat. Deze is echter snel te couperen door de oorzaak (te veel zuurstof) direct weg te nemen (masker afdoen).
Natuurlijk verkrijgt men met HBOT veel meer zuurstof in het lichaam. Daarnaast is het ook zo dat de afstand waarover dit gas uit de vaten treedt (diffusie afstand) toeneemt. Hierdoor worden meer weefsels bereikt door het zuurstof. De vergrote hoeveelheid zuurstof zorgt tevens voor oedeemreductie, vaatnieuwvorming, het geeft een toename in kwantiteit en kwaliteit van geproduceerd collageen/ bot én zuurstof zorgt voor een afname van de inflammatie. Een ander voordeel is de betere werking van antibiotica. De penetratie van antibiotica door de wand van de bacterie is namelijk zuurstofafhankelijk. Door de toepassing van HBOT is het mogelijk tot wel een honderdvoudige versterking te verkrijgen van sommige soorten antibiotica.
Natuurlijk is er veel meer te vertellen over hyperbare zuurstoftherapie. Voor wat betreft het effect op de verschillende ziektebeelden staat er veel beschreven op de website van HGC Rijswijk. Ook staat er een korte animatiefilm met daarin uitleg over de behandeling.
