'Gebruik van narcosegassen moet omlaag’

Voor pijnlijke ingrepen in het ziekenhuis is de narcose uitgevonden. De patiënt wordt helemaal onder zeil gebracht met een chemisch middel. Prachtig voor de patiënt, want die ervaart geen pijn, en handig voor de arts, omdat de spieren van de patiënt verslappen, wat de ingreep gemakkelijker maakt. Veel van die narcosemiddelen blijken echter ook broeikasgassen te zijn. Net als het bekende koolstofdioxide (CO2) blijven ze in de atmosfeer hangen, waar ze van de aarde terugkaatsende zonnestraling invangen. De veelgebruikte narcosemiddelen zijn zelfs sterkere broeikasgassen dan CO2.

We moeten het gebruik van narcosegassen daarom verminderen, meent anesthesioloog Niek Sperna Weiland van het Amsterdam UMC. Maar kan dat ook? We spreken hem telefonisch, terwijl hij dienst heeft in het ziekenhuis en zijn pieper tussen de vragen door af en toe afgaat.

Waarom zet je je hiervoor in?

“Net als veel Nederlanders maak ik me zorgen over de snelle opwarming van de aarde. Als individu kun je niet zoveel doen, maar binnen mijn beroep is dit hoe ik een verschil kan maken. De eerste keer dat ik hoorde over de impact van deze gassen, schrok ik erg. Ik had geen idee. In het ziekenhuis gebruikten we lange tijd gewoon wat de verpleegkundige toevallig had klaargelegd, misschien omdat die het fijner vond dan het alternatief, of uit gemak.”

Wat voor middelen worden traditioneel gebruikt voor narcose?

“Traditioneel lachgas, maar dat gebruik hebben we in Nederland teruggedrongen, omdat zorgverleners daar mogelijk schade van ondervinden. Tegenwoordig zijn de narcosegassen vooral hfk’s, koolwaterstoffen (ketens van koolstoffen met waterstofatomen eraan, red.) waar enkele waterstofatomen zijn vervangen door een fluoratoom. De belangrijkste zijn desfluraan, isofluraan en sevofluraan.”

Dat deze gassen problematisch zijn voor het klimaat, is dat een nieuw inzicht?

“Dat sommige narcosegassen een stevige impact hebben als broeikasgas, is al bekend sinds de jaren negentig. De door mensen veroorzaakte broeikaswerking komt voor twee derde van CO2 en voor een derde van andere gassen, zoals lachgas en methaan. En dus door gasvormige narcosemiddelen.”

Wat is het probleem met deze gassen?

“Ze werken geweldig, maar helaas zijn het heel potente broeikasgassen. De hoeveelheden die de atmosfeer in verdwijnen, zijn vele malen lager dan van kooldioxide, het bekendste broeikasgas. Maar ze houden warmte vele malen beter vast dan CO2 dat doet. De genoemde gassen die we op de ok gebruiken, zijn zo’n vijfhonderd tot bijna zevenduizend maal sterkere broeikasgassen dan CO2. Een deel van het probleem is dat die gassen heel inert, heel stabiel zijn. Dus nadat ze in het lichaam zijn opgenomen en de patiënt in slaap hebben gebracht, ademt die ze weer uit en blijven ze jarenlang in de atmosfeer hangen. Die zogeheten verblijftijd zit in die getallen verwerkt.”

Hoe groot is het probleem eigenlijk?

“Dat is lastig te zeggen, want we houden niet centraal bij hoeveel narcosegassen de Nederlandse ziekenhuizen gebruiken. Maar in het Nederlands Tijdschrift voor Anesthesiologie sloegen een paar auteurs er vorig jaar een slag naar en daar kwam uit dat alle narcosegassen uit Nederlandse ziekenhuizen tezamen een klimaatimpact hebben vergelijkbaar met ruim 4 miljoen kilogram CO2.”

Ter vergelijking: een benzineauto die in een jaar 10.000 kilometer aflegt – een bescheiden gebruik – stoot ongeveer 1850 kilogram CO2 uit. Het gebruik van narcosegassen in de vaderlandse ziekenhuizen is dus qua invloed op het klimaat te vergelijken met de uitstoot van ruim 2100 auto’s.

Wat is de oplossing, hoe kan dit anders?

“Voor de werking van de narcose maakt het niet uit of een middel via inademen of via de bloedbaan, een infuus dus, in het lichaam van de patiënt komt. Er zijn zelfs aanwijzingen dat deze intraveneuze narcose minder kans geeft op misselijkheid. Als we een patiënt via een infuus in slaap brengen, gebruiken we andere middelen, en die worden door het lichaam afgebroken en vervolgens uitgeplast.”

Maar ook die middelen moeten worden geproduceerd, en dat brengt ook CO2-uitstoot met zich mee. Hoe verhoudt zich dat?

“Dat is een goed punt en daarom moet je een zogeheten life cycle assessment doen, een optelsom waarbij je de milieuvoetafdruk van alle processen meerekent: het produceren van het middel, het verpakken, het vervoeren en ten slotte het afvoeren. Daaruit blijkt – hou je vast – dat het middel dat via het infuus iemand verdooft, een CO2-voetafdruk heeft van 100 gram CO2, en dat de gassen een voetafdruk hebben van 9 tot 300 KILOgram CO2. Terwijl het voor de patiënt niets uitmaakt!”

Via een infuus narcose toegediend krijgen, vindt elke patiënt dat oké?

“Veruit de meesten wel. We hebben zelfs milieubewuste mensen die er zelf om vragen: ‘Doe mij maar zo’n infuus, dokter.’ Maar heel soms heeft iemand echt prikangst, en voor een enkele patiënt is er een medische reden om toch voor het gas te gaan. Veiligheid en comfort gaan nog altijd voor duurzaamheid. Kinderen geven we trouwens doorgaans liever narcose met een mondkapje. Hoewel ik wel steeds meer begin te twijfelen of ze dat wel fijner vinden dan een prikje. Zo’n kapje op je mond gedrukt krijgen is ook niet echt fijn.”

Wat zijn jullie eerste resultaten?

“We zijn hier in het Amsterdam UMC serieus mee bezig sinds 2018 en we hebben inmiddels het gebruik van anesthesiegassen teruggeschroefd met 75 procent.”

Kreeg je collega’s makkelijk enthousiast hiervoor?

“In ons academische ziekenhuis in Amsterdam wel. Daar werken veel jonge mensen, deels nog in opleiding, en zij zijn zich ten volle bewust van het klimaatprobleem. Idem dito in het St. Antonius in Nieuwegein, het andere ziekenhuis dat mee vooroploopt. Maar vanuit sommige andere ziekenhuizen in het land hoor ik soms ook wel sceptische geluiden van anesthesiologen. Die zitten niet te wachten op verandering. Narcose met een infuus is ook wel iets meer gedoe, meer handelingen.”

Hoe zorg je dat jullie vorderingen in de rest van Nederland navolging vinden? En in de wereld?

“Ik vermoed dat dat wel komt en dat de tegengeluiden een minderheid vormen. In de wereld loopt Nederland voorop, dus daar kunnen we een voortrekkersrol spelen. Ik zit zelf bijvoorbeeld in een Europese werkgroep duurzaamheid van de internationale beroepsvereniging voor anesthesiologen. Daar hoor ik wel dat buitenlandse collega’s onder de indruk zijn van wat we in Nederland aan het doen zijn.”

Kan het gebruik van de narcosemiddelen nog verder omlaag?

“Dat denk ik wel. Als alle ziekenhuizen in ons land overstappen op intraveneuze narcose, dan kan het gebruik van narcosegassen met wel 80 à 90 procent omlaag.”

Dit artikel is met toestemming overgenomen van NEMO Kennislink.