4 redenen waarom innovatie ziekenhuizen niet gaat redden

Veranderingen

Innovatie heeft uitsluitend vrienden, want het is hip and happening, het geeft energie, het spreekt tot de verbeelding en het verbindt iedereen die betrokken is of baat heeft bij het resultaat van de innovatie. Niemand kan tegen innovatie zijn, want een innovatief product of een innovatieve service maakt alles leuker, makkelijker en sneller. Toch?

Het is naar mijn mening onverstandig en onrealistisch om te verwachten dat innovatie op zich de ziekenhuizen kan redden.

Moeten ziekenhuizen gered worden dan? Veel bronnen suggereren van wel, misschien niet vandaag of morgen, maar de komende jaren zullen de uitdagingen eerder toe- dan afnemen. Een greep uit de lijst.

De eisen en verwachtingen van patiënten veranderen. Elke dag groeit het bewustzijn in de samenleving over ontwikkelingen in de gezondheidszorg. Patiënten willen meer betrokken zijn bij hun behandeling en zijn consumenten geworden die actief op zoek zijn naar opties in management van hun gezondheid, in plaats van pas reageren bij ziekte. De beschikbaarheid van draagbare (zelfmeet)technologie en de steeds vrijere stroom en beschikbaarheid van informatie draagt hieraan bij. De percepties en verwachtingen van patiënten verschuiven naar patiëntgerichtheid zorg die gericht is op meetbare resultaten en waarde voor de patiënt (Value Based Healthcare), in plaats van productieparameters. Dus in plaats van alleen te focussen op de vraag of een patiënt een behandeling heeft ondergaan, verschuift de focus naar de werkelijke waarde van de behandeling.

De betaalbaarheid komt steeds meer in het gedrang. Een oorzaak is de vergrijzing, die zorgt voor meer patiënten die ook nog eens langere tijd patiënt blijven. De combinatie van deze effecten leidt tot hogere kosten, die door de samenleving moeten worden gedragen. Tegelijkertijd is over 2016 de gemiddelde operationele marge van ziekenhuizen afgenomen ten opzichte van de voorgaande jaren en werd door zowel BDO als EY in hun benchmark van ziekenhuizen een waarschuwend signaal gegeven. Maatschappelijk gezien lijkt de bereidheid om de zorgkosten nog verder te laten toenemen laag, ondanks autonoom stijgende ziekenhuiskosten door verhoogde kwaliteitseisen, cao-gebonden salarisverhogingen en dure medicijnen.

De personele capaciteit om het werk te doen is at risk. De toegenomen publieke risicoperceptie van zorgactiviteiten dwong ziekenhuizen de afgelopen tien jaar tot het borgen van processen om de veiligheid van de patiënt te vergroten en een veiligheidscultuur te demonstreren. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot extra papierwerk, waardoor medische professionals minder tijd hebben om daadwerkelijk zorg te verlenen. Blijkens initiatieven zoals Ontregel de Zorg neemt behalve de capaciteit ook de werkvreugde af als gevolg van deze regeldruk. En de laatste weken is het gebrek aan specialistisch verpleegkundig personeel bijna dagelijks in het nieuws, een tekort dat naar verwachting nog tijden aanhoudt. Intussen is de capaciteit op de Spoedeisende Hulp zo in het geding, dat in de regio Amsterdam patiënten soms moeten uitwijken naar Zwolle omdat alle ziekenhuizen in de buurt ook geen plek hebben.

Clayton Christensen betoogde in The Innovator’s Prescription al dat ziekenhuizen innovatiever moeten worden om te kunnen overleven in de toekomst. Maar is innovatie genoeg om al deze uitdagingen het hoofd te bieden? Er zijn naar mijn mening vier redenen waarom innovatie alleen niet genoeg zal zijn.

Afbakening

Allereerst is er geen consensus over een definitie voor innovatie die specifiek wordt toegepast op gezondheidszorg. Op dit moment kan innovatie alles zijn; van kleine productverbeteringen tot disruptieve innovaties als gevolg van nieuwe technologieën.  Het concept van innovatie is gekoppeld aan de veronderstelling dat het als een bron van concurrentievoordeel voor bedrijven dient. Het doel van innovatie was volgens Peter Drucker de introductie van organisatieverandering om te profiteren van nieuwe of bestaande kansen. Dit zou kunnen gaan van een nieuw product of dienst tot een nieuw proces, maar zou ook een nieuwe markt kunnen zijn, organisatiestructuur of verdienmodel. Ogenschijnlijk heeft de grote hoeveelheid opties het begrip innovatie erg populair gemaakt omdat het alles omvat. Aan de andere kant, het wijdverbreide gebruik heeft het verwarrend gemaakt als verschillende organisaties, maar ook verschillende mensen binnen dezelfde organisaties, innovatie anders interpreteren. Het is aangetoond dat een gedeelde perceptie van innovatie het succes van de implementatie verhoogt. Daarnaast is het zeer waarschijnlijk dat veel kleine procesverbeteringen niet gaan bijdragen aan het oplossen van de grote uitdagingen.

Cultuur

Een tweede reden waarom innovatie op zich niet voldoende is, is de cultuur van ziekenhuizen. Het is belangrijk te weten dat in de wetenschappelijke literatuur onderscheid gemaakt wordt in het genereren of het adopteren van innovatie. Een organisatie die innovatie genereert, gebruikt technologie, R&D en marktkennis om innovaties te ontwikkelen en te exploiteren. Een organisatie die innovatie adopteert is daarentegen afhankelijk van interne organisatorische compenties en managementvaardigheden om de juiste innovaties op het juiste moment te kiezen en te adopteren naar hun eigen organisatie. Deze twee soorten organisaties innoveren anders, er is niet één allesomvattend recept voor iedere situatie.

Intuïtief is het duidelijk dat ziekenhuizen vooral innovatie-adoptie-organisaties zijn als het gaat om nieuwe technologie, nieuwe behandelingen en nieuwe medicatie, omdat andere organisaties deze innovaties hebben gegenereerd.

Professionele organisaties zoals ziekenhuizen worden verder geclassificeerd als naar binnen gekeerde bureaucratieën. Ze zijn ontworpen voor stabiliteit, maar de cultuur die het gevolg is van die stabiliteitsgerichtheid, is onverenigbaar met de huidige vraag naar innovatiegerichte zorgorganisaties. Glouberman en Mintzberg schreven dat ziekenhuizen ‘ouderwetse organisaties zijn waarbinnen moderne technologieën worden toegepast’. Het is aannemelijk dat deze discrepantie verhindert dat ziekenhuizen het volledige potentieel van innovatie weten te benutten, bijvoorbeeld op het gebied van eHealth. Andere competenties (van niet-medische professionals) en andere leiderschapsstijlen zijn de komende jaren nodig voor het bereiken van innovatie in vergelijking met het geven van traditionele zorg. Omdat ziekenhuizen nu onder druk staan om beter te presteren tegen een gelijk of lager kostenniveau, is het nu opportuun om met grootschalige procesinnovaties te komen die de zorg beter, makkelijker en goedkoper maken voor patiënt en medewerker.

Structuur

Een derde reden waarom innovatie alleen ziekenhuizen niet gaat redden, zijn de bestaande structuren. Ziekenhuizen zijn uniek in de zin dat de belangrijkste activiteiten, het bieden van hoogwaardige patiëntenzorg, worden gekenmerkt door variantie en onvoorspelbaarheid, zowel op het gevraagde niveau van zorg als op het interval tussen serviceaanvragen. Wat anders is dan veel andere organisaties in dit opzicht, is dat veel van de variërende, onvoorspelbare activiteiten onderling afhankelijk zijn en coördinatie vereisen van professionals op een hoog niveau van specialisatie.

Daarbij komt dat het organisatiemodel van veel ziekenhuizen nog steeds een combinatie is van een reguliere lijnorganisatie en parallel de medische staf. De medisch specialisten hebben veel invloed op strategie en beleid, maar niet altijd dezelfde belangen en prioriteiten als de lijnorganisatie. Daarbij zijn de medische disciplines veelal nog als silo’s georganiseerd, en weinig multidisciplinair of rondom een ziektebeeld. Het dubbele karakter van deze organisatiestructuur heeft invloed op innovatiekracht, omdat zelfs wanneer binnen een domein van professionals het niveau van innovatie hoog is, de moeilijkheid van coördinatie tussen professionele disciplines vaak het innovatieve vermogen beperkt van de organisatie als geheel. Ziekenhuizen zouden zich daarom op een paar kerncompetenties moeten focussen en meer wendbaar moeten worden, want de technologische vooruitgang wacht echt niet meer tot de organisatiestructuur het kan bijbenen.

Versnippering

De vierde en laatste reden waarom innovatie alleen ziekenhuizen niet gaat redden, is de versnippering van innovatie-initiatieven. Deze versnippering is feitelijk een combinatie van de drie eerder genoemde redenen. Omdat de afbakening en definitie van wat onder innovatie verstaan wordt niet eenduidig is, is de samenhang tussen verschillende initiatieven niet altijd helder. Ook zijn er voorbeelden van vergelijkbare innovaties, zoals een mobiele app, die tegelijkertijd door meerdere ziekenhuizen zijn ontwikkeld met verschillende partners. Veel initiatieven belanden in de la. Het is vaak zo dat innovaties niet breed worden gedeeld met andere afdelingen, laat staan met andere ziekenhuizen, waardoor de schaalgrootte en theoretische impact van de innovatie in werkelijkheid achterblijft.

Tegelijkertijd zorgt de ziekenhuiscultuur ervoor dat innovaties langzaam van de grond komen, omdat het niet altijd te verenigen is met de stabiliteit en prioriteit die nodig geacht wordt om het primaire proces uit te voeren. De structuur van ziekenhuizen zorgt ervoor dat de doorlooptijd lang is per uit te rollen innovatie.

Conclusie

Ondanks de belangrijke rol die innovatie kan en moet spelen om de ziekenhuiszorg blijvend te verbeteren en te veranderen, zijn er meerdere aspecten die het effect van innovatie dreigen te beperken. Het is belangrijk dat ziekenhuizen nadenken over hun definitie van innovatie om tot een duidelijke afbakening te komen. Een cultuuromslag in ziekenhuizen is nodig om nieuwe professionele functies voldoende invloed te geven om de impact van innovatie te optimaliseren en niet te beperken tot één afdeling in één ziekenhuis. En tot slot zou structuur van ziekenhuizen zoveel mogelijk moeten worden toegerust op het focussen op een paar speerpunten en het mogelijk maken van samenwerken van professionals en partners van buiten de organisatie. Als al die dingen gebeuren, zou het zo maar kunnen dat innovatie de ziekenhuizen redt.