Het ondergeschoven kindje dat usability heet

Human factors engineering

De afgelopen decennia is het vakgebied human factors engineering (HFE) aan een enorme opmars begonnen. HFE maakt gebruik van kennis over menselijke vaardigheden en beperkingen in de ontwikkeling van nieuwe apparatuur en software. Ondanks dat mensen in staat zijn complexe taken uit te voeren, zijn mensen vrij slecht in multitasking en vinden mensen het moeilijk om langdurig op te letten als er weinig in onze omgeving verandert[1]. Een voorbeeld hiervan is het tegelijkertijd bellen en autorijden, wat door het verlies van aandacht op de weg de kans op ongelukken aanzienlijk vergroot, zelfs als je handsfree belt. Bewakers die de hele avond naar een videoscherm moeten staren, verliezen snel hun aandacht. Echter, teveel prikkels zijn ook niet goed. Zo worden verpleegkundigen ‘alarm moe’ als gevolg van te veel loze alarmen, waardoor alarmen niet meer serieus worden genomen[2]. Door rekening te houden met dit soort beperkingen, kunnen veel menselijke fouten voorkomen worden. Om die reden wordt HFE al jaren toegepast in de luchtvaartindustrie.

Usability

Een belangrijk concept binnen HFE is usability, waarmee de gebruiksvriendelijkheid van een product wordt bedoeld. In ISO 9241-11 wordt usability omschreven als de mate waarin gebruikers van een product effectief, efficiënt en plezierig een bepaald doel kunnen bereiken[3]. Een goed ontworpen product behoeft zo min mogelijk instructie en er is snel en op een intuïtieve manier mee te werken. Grote commerciële bedrijven zoals Apple en Google hebben dat vroeg begrepen, zo blijkt ook uit het enorme succes van smartphones sinds de introductie van de iPhone in 2007.

In de medische wereld lijkt het belang van usability maar moeilijk door te dringen. Veel apparatuur die in ziekenhuizen wordt gebruikt, maakt gebruik van gedateerde ontwerpen. Menu’s zijn vaak complex, knoppen hebben onduidelijke functies en iconen komen vaak niet overeen met iconen uit het dagelijks leven. Figuur 1 (links) geeft een voorbeeld van een aan/uit icoon dat op veel medische apparatuur wordt gebruikt. Echter, maar weinig mensen hebben een associatie met dit icoon. Het rechter icoon in Figuur 1 wordt op bijna alle huishoudelijke apparatuur gebruikt en heeft voor veel mensen een bekende associatie. In een intuïtief ontwerp heeft het rechter icoon dan ook de voorkeur. 

De rol van de fabrikant en de consument

Vernieuwing in medische apparatuur bestaat vaak uit de toevoeging van nieuwe functionaliteiten of de verbetering van bestaande hardware, terwijl het grootste veiligheidsrisico tegenwoordig in menselijk handelen zit. Fabrikanten van deze medische apparatuur betrekken vaak hun consumenten bij het inventariseren van de behoeftes vanuit het werkveld, die vaak vragen om meer functies. Het gevolg is dat er een complexer product ontstaat. Helaas blijft de usability vaak achter. De reden hiervoor is tweeledig: wanneer consumenten opnieuw moeten leren werken met een apparaat, maken ze opnieuw een leercurve door. Dit kan voor weerstand kan zorgen, zelfs al is het nieuwe ontwerp gebruiksvriendelijker en veiliger dan het oorspronkelijke model. Daarnaast zijn consumenten vaak niet in staat te benoemen welke onderdelen van een product gebruiksvriendelijker zouden kunnen zijn.

Usability op de IC

Dat verandering en verbeterde usability vrijwel direct voor minder fouten kan zorgen, hebben we onlangs laten zien met een usability studie op de intensive care (IC) van het UMCG[4]. Op de IC is de infuuspomp een van de meest gebruikte medische apparaten en een gemiddelde IC-patiënt wordt behandeld met 5 infuuspompen tegelijkertijd (Figuur 2). Hierdoor is de kans op medicatiefouten veel groter op de IC dan op elke andere ziekenhuisafdeling[5,6]. In onze studie lieten we IC-verpleegkundigen met een nieuw display werken die was ontwikkeld om meerdere infuuspompen tegelijkertijd aan te sturen. Bij de ontwikkeling van dit display werden de meest recente usability standaarden aangehouden. De IC-verpleegkundigen in onze studie bleken met dit  nieuwe display direct minder fouten te maken dan met de infuuspompen waar ze al meer dan 10 jaar mee werken[4]. 

Kosten

Het doen van usability onderzoek is erg goedkoop, terwijl de winst in gebruiksgemak en veiligheid enorm is. Vaak volstaat het om een groep proefpersonen met een apparaat te laten werken en ze door middel van een gestandaardiseerde vragenlijst te vragen naar hun mening over het gebruiksgemak van verschillende functies. Voor een objectieve meting kan er tijdens het onderzoek onder andere naar de tijdsduur, het aantal fouten, toetsindrukken en klikken per taak worden gekeken. Verbeterpunten kunnen worden aangepakt en vervolgens kunnen in een aantal iteraties de belangrijkste fouten of knelpunten uit een ontwerp worden gehaald.

En voor nu?

Door de lange ontwikkelingstijd voor medische apparatuur kan het nog even duren voordat goede usability de standaard is in de medische sector zoals dat allang het geval is in de luchtvaart- en smartphone industrie. Tot dat zo ver is, kunt als arts, verpleegkundige of medisch technicus er beter nog even de handleiding bij pakken.